‘ମନରେ ଅଗ୍ନି ରହିବା’ ଅର୍ଥ ହେଉଛି ଭୌତିକ ଜଗତରେ ନିଜର ଇଚ୍ଛା, ଆଗ୍ରହ ଏବଂ କର୍ତ୍ତବ୍ୟ କରିବା ପାଇଁ ଶକ୍ତି ଏବଂ ଉତ୍ସାହରେ ପରିପୂର୍ଣ୍ଣ ରହିବା । ଯେତେବେଳେ ଏହିପରି ଶକ୍ତି ଆତ୍ମ-ହୃଦୟଙ୍ଗମ ପାଇଁ ବ୍ୟବହୃତ ହୁଏ ଏହାକୁ ଯୋଗ-ଅଗ୍ନି କୁହାଯାଏ । ଏହି ପ୍ରସଙ୍ଗରେ, ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣ କୁହନ୍ତି; “ଅନ୍ୟ ଯୋଗୀମାନେ ଇନ୍ଦ୍ରିୟମାନଙ୍କର ସମସ୍ତ କ୍ରିୟା ଓ ପ୍ରାଣମାନଙ୍କର ସମସ୍ତ କ୍ରିୟା ଜ୍ଞାନ ଦ୍ୱାରା ପ୍ରକାଶିତ ଆତ୍ମ-ସଂଯମ ଯୋଗ ରୂପକ ଅଗ୍ନିରେ ଆହୁତି ଦେଇଦିଅନ୍ତି” (4.27) । 

ଦୈନନ୍ଦିନ ଜୀବନରେ ଆମେ ଭଗବାନଙ୍କୁ ସୁନ୍ଦର ଫୁଲ ଏବଂ ସ୍ୱାଦିଷ୍ଟ ଖାଦ୍ୟ ପରି ଇନ୍ଦ୍ରିୟ ବସ୍ତୁ ଚଢ଼ାନ୍ତି । ଏହି ଶ୍ଳୋକଟି ଆମକୁ ଏହା ବାହାରେ ନେଇଥାଏ ଏବଂ କହିଥାଏ ଯେ ଯଜ୍ଞ ହେଉଛି ସ୍ୱାଦ, ସୌନ୍ଦର୍ଯ୍ୟ କିମ୍ବା ଗନ୍ଧ ଭଳି ଇନ୍ଦ୍ରିୟ କାର୍ଯ୍ୟକଳାପ ପ୍ରଦାନ କରିବା, ଏବଂ ନା କେବଳ ଇନ୍ଦ୍ରିୟ ବସ୍ତୁକୁ । ଇନ୍ଦ୍ରିୟଗୁଡିକ ବିଷୟ ସହିତ ସଂଲଗ୍ନ କରିବା ଦ୍ୱାରା ଆମକୁ ବାହ୍ୟ ଜଗତ ସହିତ ଯୋଗ କରିଥା’ନ୍ତି ଏବଂ ଯେତେବେଳେ ଏହି ଇନ୍ଦ୍ରିୟଗୁଡିକର ବଳି ଦିଆଯାଏ, ତେବେ ବିଭାଜନ ସମାପ୍ତ ହୋଇଯାଏ ଏବଂ ଏକତା ପ୍ରାପ୍ତହୁଏ ।

ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣ ଆହୁରି ମଧ୍ୟ କହିଛନ୍ତି; “କେତେକ ପୁରୁଷ ଦ୍ରବ୍ୟସମ୍ବନ୍ଧୀ ଯଜ୍ଞ କରନ୍ତି; କେତେକ ତପସ୍ୟାରୂପକ ଯଜ୍ଞ କରନ୍ତି; ଆଉ କେତେକ ଯୋଗରୂପକ ଯଜ୍ଞ କରନ୍ତି; ପୁଣି ଅହିଂସାଦି ତୀକ୍ଷ୍ଣବ୍ରତରେ ଯୁକ୍ତ କେତେକ ଯତ୍ନଶୀଳ ପୁରୁଷ ସ୍ୱାଧ୍ୟାୟରୂପକ ଜ୍ଞାନଯଜ୍ଞ କରନ୍ତି” (4.28) ।

ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣ ଯଜ୍ଞ ମଧ୍ୟରେ ଏକ ରୂପରେ ଆତ୍ମ ଅଧ୍ୟୟନର ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । ଏହି ପ୍ରକ୍ରିୟା ମନୋବିଜ୍ଞାନ, ଚିକିତ୍ସା ଏବଂ ସମସାମୟିକ ସ୍ୱୟଂ ସହାୟକ ରଚନା ପରି ଅନେକ ବିଷୟ ସୃଷ୍ଟି କଲା । ପିଲାଦିନରୁ ଆମେ ଜନ୍ମ ସମୟରେ ପ୍ରାପ୍ତ ହୋଇଥିବା ନାମକରଣଗୁଡ଼ିକ ଉପରେ ବିଭାଜିତ ହୋଇଥାଉ ଯେପରିକି ଜାତୀୟତା, ଜାତି କିମ୍ବା ଧର୍ମ, ଏବଂ ଆମେ ସାରା ଜୀବନ ଏହି ବିଭାଜନଗୁଡ଼ିକ ରକ୍ଷା କରିବାରେ ସାରା ଜୀବନ ବିତାଇଥାଉ । ଅଳ୍ପ ବୟସରେ ବହୁତ ଦମନ କିମ୍ବା ହିଂସା ଦ୍ୱାରା ବର୍ଗୀକରଣର ଭାବନା ଆମ ମନରେ ବସିଯାଏ । ସେହିଭଳି, ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ ଉପରେ ଆଧାରିତ ବର୍ଗୀକରଣ କରାଯାଏ ଯେପରିକି ବୁଦ୍ଧିମାନ କିମ୍ବା ମୁର୍ଖ, ପରିଶ୍ରମୀ କିମ୍ବା ଅଳସୁଆ ଏବଂ ସେଗୁଡ଼ିକ ସେଠାରେ ଶେଷ ହୁଏ ନାହିଁ ।

ସମାନ ଭାବରେ, ଆମେ ଅନେକ କାରଣ ଉପରେ ଆଧାର କରି ନିଜ ବିଷୟରେ ଏବଂ ଅନ୍ୟମାନଙ୍କ ବିଷୟରେ ଅନୁମାନ କରୁ ଏବଂ ତାଙ୍କ ସପକ୍ଷରେ ଶକ୍ତି ଖର୍ଚ୍ଚ କରୁ । ଆତ୍ମର ଅଧ୍ୟୟନ ହେଉଛି ଏହି ବିଭାଜନଗୁଡ଼ିକୁ ଯଜ୍ଞ ଭାବରେ ପରୀକ୍ଷା କରିବା ଏବଂ ସେଗୁଡ଼ିକୁ ତ୍ୟାଗ କରିବା ।

https://samajaepaper.in/imageview_112_1052025214239760_4_83_11-05-2025_6_i_1_sf.html