ଅର୍ଜୁନ ପଚାରିଛନ୍ତି, “ପୁଣି ଏହି ମନୁଷ୍ୟ ସ୍ୱୟଂ ଇଚ୍ଛା ନ କଲେ ମଧ୍ୟ ବଳପୂର୍ବକ ଲଗାଇବା ପରି କାହାଦ୍ୱାରା ପ୍ରେରିତ ହୋଇ ପାପ ଆଚରଣ କରେ” (3.36)? ସଚେତନତାର ପ୍ରଥମ କିରଣରୁ ଏହା ହେଉଛି ସବୁଠାରୁ ସାଧାରଣ ପ୍ରଶ୍ନ ।
ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣ କୁହନ୍ତି, “ରଜୋଗୁଣରୁ ଉତ୍ପନ୍ନ ଏହି କାମ ହିଁ କ୍ରୋଧ ଅଟେ । ଯେତେ ଭୋଗ କଲେ ବି ଏହି କାମ ତୃପ୍ତ ହୁଏ ନାହିଁ; ଏ ବଡ଼ ପାପୀ । ଏ ବିଷୟରେ ଏହି କାମକୁ ହିଁ ତୁମେ ଶତ୍ରୁ ବୋଲି ଜାଣ” (3.37) ।
କର୍ମ ସହିତ ଆସକ୍ତି ହେଉଛି ରଜୋଗୁଣର ଲକ୍ଷଣ, ଯାହା ଇଚ୍ଛା ଦ୍ୱାରା ହୋଇଥାଏ । ଯେମିତି ଏକ କାର ବିଷୟରେ ହୁଏ, ଗତି ହେଉଛି ରଜୋଗୁଣରୁ ଉତ୍ପନ୍ନ ଏକ ଲକ୍ଷଣ ଏବଂ ଏହାକୁ ହାସଲ କରିବା ପାଇଁ ତ୍ୱରାନ୍ୱିତକାରୀ ଏକ ଉପକରଣ । ସେହିଭଳି ମନ୍ଥର ଗତି କିମ୍ବା ନିଷ୍କ୍ରିୟତା ହେଉଛି ତମୋଗୁଣ ପ୍ରକୃତି ଏବଂ ବ୍ରେକ୍ ଏହା ପାଇଁ ଏକ ଉପକରଣ ।ଡ୍ରାଇଭର ସତ୍ତ୍ୱଗୁଣକୁ ଦର୍ଶାଏ ଯାହା ଏକ ସୁଗମ ଏବଂ ନିରାପଦ ଯାତ୍ରା ପାଇଁ ତ୍ୱରଣ ଏବଂ ବ୍ରେକିଙ୍ଗର ସନ୍ତୁଳନ କରନ୍ତି । ସ୍ପିଡୋମିଟର ହେଉଛି ସଚେତନତାର ଏକ ଉପକରଣ । ଯଦି ସନ୍ତୁଳନ ବିଚଳିତ ହୁଏ ତେବେ ଦୁର୍ଘଟଣା ନିଶ୍ଚିତ ଅଟେ ।
କାମନା ମଧ୍ୟ ଆମ ଜୀବନରେ ସନ୍ତୁଳନ ହରାଇବା ଛଡା ଆଉ କିଛି ନୁହେଁ ଯେଉଁଠାରେ ଆମେ ସୁଖ ପାଇବା ପାଇଁ ଏତେ ଶକ୍ତି ବିନିଯୋଗ କରୁ; କିଛି ବସ୍ତୁ କିମ୍ବା କାହାକୁ ପାଇବା ପାଇଁ; କିମ୍ବା ଶକ୍ତି ଏବଂ ଖ୍ୟାତି ଅର୍ଜନ କରିବାକୁ । ଏହି ଇଚ୍ଛାଗୁଡ଼ିକୁ ଶକ୍ତି ପ୍ରଦାନ କରିବାବେଳେ, ଆମେ ଏହାର ପରିଣାମ ବିଷୟରେ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ଅଜ୍ଞ । ଯେତେବେଳେ ଏହା ଆମ ଉପରେ ପ୍ରାଧାନ୍ୟ ବିସ୍ତାର କରେ ସେ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଆମ ପାଖରେ କୌଣସି ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ରୁହେ ନାହିଁ । କ୍ରୋଧ ହେଉଛି ଅସନ୍ତୁଷ୍ଟ ଇଚ୍ଛାର ପ୍ରାକୃତିକ ଫଳାଫଳ ଯାହା ସର୍ବଦା ସୁଖ ପଛରେ ଉପସ୍ଥିତ ।
ଶ୍ଳୋକଟି କହୁଛି ଯେ ଇଚ୍ଛାଗୁଡ଼ିକୁ ତୃପ୍ତ କରାଯାଇପାରେ ନାହିଁ, ଏବଂ ଆମେ ଏହାକୁ ସନ୍ତୁଷ୍ଟ କରିବାକୁ ଯେତେ ଚେଷ୍ଟା କରିବୁ, ସେତେ ବଢେ । ଧନୀମାନେ ଅଧିକ ଅର୍ଥ ଏବଂ ଶକ୍ତିଶାଳୀ ସଂପୂର୍ଣ୍ଣ ଶକ୍ତି ଚାହାଁନ୍ତି । ଉପାୟ ହେଉଛି ସେମାନଙ୍କୁ ଦମନ ନ କରିବା କିମ୍ବା ସନ୍ତୁଷ୍ଟ ନ କରିବା । ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣ ସେମାନଙ୍କ ପ୍ରତି ସାବଧାନ ରହିବାକୁ କୁହନ୍ତି, ଏବଂ ଯେତେବେଳେ କାମନା କିମ୍ବା ଭୟ ଦ୍ୱାରା ବନ୍ଧା ହୋଇଛୁ ସେତେବେଳେ ସଚେତନ ହେବାକୁ କୁହନ୍ତି ଏବଂ ଏହି ସଚେତନତା ଆମକୁ ସେମାନଙ୍କ କବଳରୁ ମୁକ୍ତ କରିବ ।
https://samajaepaper.in/imageview_118_181202523133586_4_83_19-01-2025_6_i_1_sf.html#google_vignette