ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ, ‘‘ਮੈਂ ਵੈਦਿਕ ਰਸਮ ਹਾਂ; ਬਲੀਦਾਨ; ਪੂਰਵਜਾਂ ਨੂੰ ਚੜ੍ਹਾਈ ਜਾਂਦੀ ਭੇਟ। ਮੈਂ ਔਸ਼ਧੀ, ਜੜੀ-ਬੂਟੀ ਹਾਂ; ਮੰਤਰ (ਜਪ); ਅਜਯ (ਸ਼ੁੱਧ ਮੱਖਣ); ਅਗਨੀ (ਅੱਗ) ਅਤੇ ਭੇਟ ਕਰਨ ਦੀ ਕਿਰਿਆ (9.16)। ਇਸ ਬ੍ਰਹਿਮੰਡ ਦਾ, ਮੈਂ ਪਿਤਾ ਹਾਂ; ਮੈਂ ਮਾਂ, ਪਾਲਣਹਾਰ ਅਤੇ ਦਾਦਾ ਵੀ ਹਾਂ। ਮੈਂ ਸ਼ੁੱਧ ਕਰਨ ਵਾਲਾ, ਗਿਆਨ ਦਾ ਟੀਚਾ, ਪਵਿੱਤਰ ਅੱਖਰ ਓਮ ਹਾਂ। ਮੈਂ ਰਿਗਵੇਦ, ਸਾਮ ਵੇਦ ਅਤੇ ਯਜੁਰ ਵੇਦ ਹਾਂ’’(9.17)।

‘‘ਮੈਂ ਅੰਤਮ ਟੀਚਾ, ਰਖਵਾਲਾ, ਪ੍ਰਭੂ, ਗਵਾਹ, ਨਿਵਾਸ, ਆਸਰਾ ਅਤੇ ਮਿੱਤਰ ਹਾਂ। ਮੈਂ ਉਤਪਤੀ, ਪ੍ਰਲਯ (ਬ੍ਰਹਿਮੰਡੀ ਅੰਤ), ਅਤੇ ਨੀਂਹ, ਖਜ਼ਾਨਾ ਘਰ, ਅਤੇ ਸਦੀਵੀ ਬੀਜ (9.18) ਹਾਂ। ਮੈਂ ਗਰਮੀ ਫੈਲਾਉਂਦਾ ਹਾਂ ਅਤੇ ਮੀਂਹ ਪਾਉਦਾ ਹਾਂ ਜਾਂ ਰੋਕਦਾ ਹਾਂ। ਮੈਂ ਅੰਮ੍ਰਿਤ (ਅਮਰਤਾ) ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਮ੍ਰਿਤਯੂ (ਮੌਤ) ਹਾਂ। ਮੈਂ ਸਤਿ (ਅਸਲ ਜਾਂ ਹੋਂਦ) ਹਾਂ ਅਤੇ ਅਸਤਿ (ਝੂਠ ਜਾਂ ਭਰਮ) ਵੀ ਹਾਂ’’ (9.19)।

ਜੇਕਰ ਸਾਡੀ ਸਮਝ ਲਈ ਸਰਬ ਵਿਆਪਕ ਹੋਂਦ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਆਪ ਦਾ ਵਰਣਨ ਕਰਨਾ ਪਵੇ, ਤਾਂ ਇਹ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸੁਣਾਈ ਦੇਵੇਗਾ। ਵਰਤੇ ਗਏ ਸੰਦਰਭ ਅਤੇ ਸ਼ਬਦ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਹਨ ਜਦੋਂ ਗੀਤਾ ਅਰਜੁਨ ਨੂੰ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ।

ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਨੇ ਪਹਿਲਾਂ ਅਰਜੁਨ ਨੂੰ ‘ਸਤਿ’ ਅਤੇ ‘ਅਸਤਿ’ (2.16) ਨੂੰ ਕਹਾਵਤ ਵਾਲੀ ਰੱਸੀ ਅਤੇ ਭਰਮਪੂਰਨ ਸੱਪ ਵਾਂਗ ਸਮਝਣ ਲਈ ਕਿਹਾ ਸੀ ਜੋ ਕਿ ਸਾਂਖਯ ਯੋਗ ਦਾ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਹੈ। ਹੁਣ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਉਹ ‘ਸਤਿ’ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ‘ਅਸਤਿ’ ਵੀ ਹੈ ਜੋ ਕਿ ਭਗਤੀ ਯੋਗ ਹੈ। ਪਰਮਾਤਮਾ ਦਾ ਇੱਕ ਰਸਤਾ ‘ਸਤਿ’ ਅਤੇ ‘ਅਸਤਿ’ ਨੂੰ ਵੱਖ ਕਰਨ ਦੀ ਯੋਗਤਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨਾ ਹੈ ਅਤੇ ਦੂਜਾ ਇਹ ਅਹਿਸਾਸ ਕਰਨਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਦੋਵੇਂ ਉਸਦੇ ਹੀ ਹਨ।

ਇਹ ਉਦਾਹਰਣਾਂ ਸਾਨੂੰ ਇਹ ਨਿਰਧਾਰਤ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ ਕਿ ਅਸੀਂ ਪਰਮਾਤਮਾ ਨੂੰ ਅਨੁਭਵ ਕਰਨ ਦੇ ਪੱਕੇ ਰਸਤੇ ’ਤੇ ਹਾਂ ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਅਸੀਂ ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕਿਸੇ ਵੀ ਉਦਾਹਰਣ ਦੀ ਝਲਕ ਪਾਉਂਦੇ ਸਮੇਂ ਉਸਨੂੰ ਯਾਦ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ। ਇਹ ਓਨਾ ਹੀ ਸਰਲ ਹੈ ਜਿੰਨਾ ਮੀਂਹ ਦੇਖਦੇ ਸਮੇਂ ਪਰਮਾਤਮਾ ਨੂੰ ਯਾਦ ਕਰਨਾ; ਜਨਮ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਮੌਤ ਦੇਖਦੇ ਸਮੇਂ ਉਸਨੂੰ ਯਾਦ ਕਰਨਾ; ਅਤੇ ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਅੱਗ ਦੇਖਦੇ ਹਾਂ। ਅਸਲ ਵਿੱਚ, ਇਹ ਸਾਡੇ ਆਲੇ ਦੁਆਲੇ ਦੀ ਹਰ ਚੀਜ਼ ਵਿੱਚ ਉਸਨੂੰ ਦੇਖਣ ਦਾ ਰਵੱਈਆ ਵਿਕਸਤ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ।

https://epaper.jagbani.com/clip?2347105